70. YIL NATO LİDERLER ZİRVESİNİN ARDINDAN

KRİTİK NATO LİDERLER ZİRVESİNİN ARDINDAN

Doç.Dr. Murat KOÇ

Çağ Üniversitesi SSC[1] Kurucu Müdürü

Cengiz Fırat Birgin

Çağ Üniversitesi SSC Danışma Kurulu Başkanı

Giriş

Kuzey Atlantik Anlaşması Örgütü’nün her yıl düzenlenen liderler zirvesi bu yıl ittifakın 70. Yılında Londra’da toplandı. Belki de son yılların en tartışmalı NATO zirvesi olması beklenen 70. Zirve gerek toplantılar öncesi yapılan açıklamalar gerek kritik ikili görüşmeler, gerek basın toplantıları ve gerekse sonuç bildirgesinde yer alan bazı dikkat çekici maddeler nedeniyle pek çok yeni soru işaretleri ve varsayımlara neden olmuştur.

Özellikle zirvenin hemen öncesinde ki günlerde Fransa Cumhurbaşkanı Macron’ un İngiliz Ekonomist dergisine verdiği mülakatta NATO’ yu beyin ölümü gerçekleşmiş bir ittifak olarak nitelendirmesinin zirveye nasıl yansıyacağı başlı başına bir merak konusuydu.[2] Ayrıca terörle mücadelesinde NATO’ dan yeterli desteği göremeyen Türkiye’nin ‘Baltık Planı’na karşı takınacağı tutum ve Suriye’nin Kuzeyinde ki terör örgütlerine karşı yürüttüğü sınır ötesi operasyonların sonuçları ve yankıları zirvenin bir diğer merak edilen konusu konumundaydı. Zirve gündeminin böylesine yoğun olması doğal olarak ikili görüşmelerin öneminin daha da artmasına neden olmuştur. Bu sebeple bu yazı çalışmasında öncelikle ikili zirveler ve sonuçları hakkında bilgi verilmesi ve sonuçlarının yorumlanması, akabinde ise basın toplantıları ve zirvenin sonuç bildirgesi temel alınarak 70. Liderler zirvesinin bitimine müteakiben genel bir değerlendirme yapılması amaçlanmıştır.

NATO 70. Liderler Zirvesinin Öne Çıkan İkili Görüşmeleri:

Trump-Macron Zirvesi:

Macron’ un NATO’ ya yönelik açıklamaları nedeniyle oldukça gergin geçen bu görüşmenin ana konularını Suriye’de ele geçirilen Avrupa uyruklu DAEŞ militanlarının durumu ve NATO’ nun geleceğinde Fransa’nın rolü ve önemi başlıkları oluşturmaktaydı.

Toplantı öncesi bir basın açıklaması yapan Amerika Başkanı Trump, Macron’ un NATO’ ya ilişkin açıklamalarını ‘aşağılayıcı ve saygısızca’ bulduğunu belirtmiştir. Ayrıca herkesten çok Fransa’nın korunmaya ihtiyaç duyduğunu belirten Amerikan Başkanı, buna rağmen Fransa’nın NATO’ dan uzaklaşma eğilimini bir türlü anlamlandıramadığını ifade etti.

Bu açıklamanın ardından başlayan ikili zirvede ise ilk olarak Suriye’de tutuklu bulunan Avrupa kökenli teröristlerin ülkelerine iadeleri konusuna değinen Macron; önceliğin teröristlerin iadeleri konusu değil de DAEŞ ile mücadelenin başarı ile sonra erdirilmesi konusunda olması gerektiğini belirtti.

Bu bağlamda Avrupa uyruklu teröristler konusunu kendi içlerinde değerlendirdiklerini belirten Fransız liderin hemen ardından, Trump’ ın Macron için “İşte bu yüzden harika bir siyasetçi. Şimdiye kadar duyduğum içinde bir şey olmayan en harika cevaplardan biri” açıklamasını yapması zirvede ki gerilimi bir üst seviyeye çıkardı. [3]

Ayrıca Macron cephesinin görüşmede ki bir diğer ana gündemi, henüz çerçevesi tam olarak çizilmemiş olsa da ‘Ortak Avrupa Ordusu’ fikrini daha duyulur hale getirmek ve liderlere bu görüşü alt perdeden de olsa duyurmak fikriydi. Ancak bu kritik ikili görüşmeden basına yansıyan görüntülerden anlaşılan, sert bir görüntü sergilemeye çalışan Macron için görüşmenin pek de istediği gibi gerçekleşmediğiydi. Buna rağmen NATO’ ya yönelik açıklamalarının arkasında durduğunu belirten Fransız lider, NATO’ nun temelleri konusunda net olunması gerektiğini ancak şu anda böyle bir netliğin bulunmadığını belirtti.

Öte yandan bu kritik görüşmenin belki de en önemli detaylarından birisi; Macron’un Türkiye aleyhtarı tutum ve beyanlarına rağmen Trump’ın Türkiye ile iyi ilişkilere özellikle vurgu yapması hususuydu.

Sonuç olarak ana gündem maddelerinde etkili bir sonuca varılamamış olsa da, gerçekleştirilen ikili görüşmeden taraflar arasında ki iş birliği ve ticaret hacminin arttırılması gibi sonuçlar çıkmış oldu.

Suriye Konulu Dörtlü Zirve:

Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan, Fransa Cumhurbaşkanı Macron, Almanya ve İngiltere Başbakanlarının katılımı ile gerçekleştirilen Suriye konulu dörtlü zirvenin ana gündem maddeleri terörün her türlüsüne karşı mücadelenin devam etmesi ve Suriyeli sığınmacıların geleceği konularıydı.

Görüşme sonrası İngiltere Başbakanlık Ofisi tarafından yapılan açıklamada liderlerin İdlib de dahil olmak üzere Suriye’de sivillere yönelik saldırıların sona ermesi gerektiği konusunda fikir birliğine vardığı vurgulandı. Ayrıca yapılan açıklamada mültecilerin gönüllülük şartıyla güvenli bir şekilde ülkelerine geri dönüşlerinin sağlanması gerekliliği önemle belirtildi.

Zirvede Anayasa Komitesi sürecine desteklerini yineleyen liderler, Suriye'de acil bir ateşkesin sağlanması ve ülkede siyasi çözüme ulaşılması çağrısı yapılan 2254 No'lu BM kararının önemine vurgu yaptı. 

Zirvede Londra’ya hareketinden önce yaptığı ‘NATO’nun günümüz gerekliliklerine göre güncellenmesi gerekliliği ve NATO’ya alternatif aramak yerine onu daha güçlü hale getirilecek adımların atılmasından yana olduğu’ açıklamalarını yineleyen Erdoğan, Türkiye’nin Suriye’de teröristlerle göğüs göğse çarpışan tek ülke olduğunun altını çizdi. Ayrıca zirve sonrası gazetecilerle söyleşi gerçekleştiren Cumhurbaşkanı Erdoğan; NATO'nun gücünün, müttefikler arasındaki birlik ve dayanışmadan kaynaklandığına ve bu noktada ittifakın; bütün üyelerinin güvenlik kaygılarını ve tehditlerini dikkate almasının esas ilke olarak göz önünde bulunduğuna dikkat çekti. Zirve sonrası yapılan söyleşide ABD ile ilişkilerin geliştirilmesi yönelik adımlarında atıldığını belirten Cumhurbaşkanı, özellikle 100 milyar dolarlık ticaret hacmi üzerindeki çalışmaya ağırlık verileceğini ve S-400 ile F-35 konusunda ise daha önce görevlendirilen komitelerin çalışmalarına devam ettiklerini vurguladı.

Son olarak dörtlü zirvenin yılda bir kez yapılmasını kararlaştırdıklarını aktaran Erdoğan ikinci zirvenin şubat ayında İstanbul’da yapılacağını belirtti.

Cumhurbaşkanı Erdoğan- Yunanistan Başbakanı Miçotakis   Görüşmesi:

Londra’da gerçekleştirilen liderler zirvesi kapmasında Cumhurbaşkanı Erdoğanın ikili görüşme gerçekleştirdiği bir diğer isim Yunanistan Başbakanı Miçotakisti. Liderler Doğu Akdeniz'de yaşanan sondaj gerilimi ile ilgili gelişmeleri değerlendirmek için bir araya geldi.

Görüşme sonrası açıklama yapan Miçotakis, karşılıklı anlaşmazlıkların masaya yatırıldığını ve iki tarafında güven arttırıcı önlemler noktasında mutabık kaldığını belirtti.

Görüşmeye yönelik açıklama yapan Erdoğan ise, Libya ile imzalanan ‘Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası’ nı işaret ederek: “Yunanistan adımlarını atabilir. Bizim de adım atma hakkımız saklıdır. Adımlarımızı atarız, gereğini de anında yaparız” açıklamasını yaparak Doğu Akdeniz’de ki egemenlik haklarından taviz verilemeyeceğini belirtti.

70. Liderler Zirvesi Sonuç Bildirgesi:

Zirve sonunda yayımlanan 9 maddelik ‘Londra Deklarasyonu’ bildirgesi ile tartışmalı başlamış olan NATO zirvesinin gündemindeki konular ve zirvenin sonuçları açıklandı.

Çatışmaların önlenmesi, barışın korunması, kolektif güvenlik-savunma ve Washington Anlaşmasının 5. Maddesinin öneminin vurgulandığı sonuç bildirgesinde, örgüte üye ülkeler tarafından NATO bütçesine yapılması gereken %2 lik ödemelerin gerekliliği hususunun özellikle altı çizildi.

Rusya’nın agresif tutumunun Avrupa-Atlantik güvenliğine stratejik bir tehdit oluşturduğunun belirtildiği bildiride Türkiye’nin karar değiştirerek desteklediği ‘Baltık Planı’nın önem ve gerekliliği vurgulandı.

Uzayın operasyonel bir alan olarak ilan edildiğini belirten bildirgede; geleceğin güvenliği bağlamında 5G teknolojisinin güvenli bir şekilde kullanımı, siber güvenlik ve hibrid taktiklerin önemi ön plana çıkarıldı.

Ancak şüphe yok ki bu sonuç bildirgesinin en önemli bölümünü Çin’in artan etki ve etkinliğine vurgu yapılan ve bunun dünyaya muhtemel etkilerine dikkat çeken 6. Madde oluşturdu. Bildiride, “Çin’in artan etkisi ve uluslararası politikalarının NATO müttefiklerinin çıkarlarına meydan okumalar barındırdığı ve bunlara karşı İttifak olarak hep birlikte hareket edilmesi gerektiği” belirtildi.

SONUÇ:

Dünyanın en büyük kolektif güvenlik ve savunma örgütünün 70. Yıl Liderler Zirvesi, NATO’ nun varlık ve meşruiyetinin sorgulandığı bu dönemde oldukça önemli başlık ve konularla gerçekleştirilmiştir. Özellikle zirveden hemen önce Fransız lider Macron’un ‘NATO’ nun beyin ölümü gerçekleşti’ açıklaması zirvenin daha gergin ve yeni beklentilerle başlamasına neden olmuştur. Zirve boyunca yapılan ikili görüşmeler ve kapsamlı toplantılarla bölgesel ve küresel güvenlik meselelerinin ele alındığı bu etkinlikte, müttefiklik ve ortaklıklar kadar görüş ayrılıkları ve gerginlikler de ön plana çıkmıştır. Özellikle Türkiye’nin terörle mücadelesi ve tutuklu bulunan Avrupa uyruklu DAEŞ li teröristler konuları görüşmelerde fikir ayrılıklarının yaşandığı temel başlıklar olarak ortaya çıkmıştır.

İkinci Dünya savaşının ardından kurulan NATO, Soğuk Savaşın sonuna dek yayılmacı Sovyet tehdidini temel varoluş nedeni olarak açıklamıştır. Soğuk savaşının bittiği 80’lerin sonundan 2000’lerin başına dek varoluşunun sorgulandığı NATO, 90’lı yılların sonu ve 2000’li yılların başından itibaren dünyayı saran terörizm tehdidini kendisi için ikinci dalga varoluş nedeni olarak benimsemiştir. Ayrıca yeniden güçlenen ve dünya sahnesinde tekrardan etkin bir oyuncu olmak isteyen Rusya Federasyonu’nun tabiri caiz ise yeniden dirilişi ile birlikte NATO, artık hem terörizm hem Rusya’yı yeni tehdit algısında en tepeye oturtmuş ve ittifakın bu çerçevede devam etmesi sağlanmıştır. Ancak özellikle son yıllarda terörizme karşı görece elde edilen başarılar ve Türkiye gibi NATO’ya üye ülkelerin milli çıkarları çerçevesinde Rusya ile yeni ve yakın iş birlikleri NATO’nun varlığının yeniden sorgulanmasına neden olmuş ve bu sorgulama ‘NATO’nun beyin ölümü gerçekleşti’ açıklamalarına varıncaya dek ciddi boyutlara ulaşmıştır. Ancak tarihi bir zirve olması öngörülen bu yıl ki zirvenin sonuç bildirgesinde NATO, kendisine 3.dalga varoluş nedeni ve stratejisi olarak seçtiği Çin tehdidini açıkça belirterek yeni dönem güvenlik paradigması ve tehdit algısının altını çizmiştir. Acaba NATO ömrünün sonuna mı geldi? Sorgulamaları altında başlayan 70. Liderler Zirvesi sonucunda açıkça görülmüştür ki Kuzey Atlantik Anlaşması Örgütü Asya-Pasifik bölgesinde Çin’e karşı oluşturulmaya çalışılan yakın çevreleme politikasının temel dayanak noktası olacaktır. Zirve sonucunda ortaya çıkan tablonun Çin ve Rusya tarafından hoş karşılanmayacağı gerçeği ışığında bu iki ülkeyi mevcut durumdan daha yakın stratejik ilişkilere iteceği ise açıkça görünen bir gerçektir.

KAYNAKÇA: 

Salcı, T. (2019, 03 Aralık). NATO liderleri ittifakın 70. yılında Londra'da toplanıyor. AA. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/nato-liderleri-ittifakin-70-yilinda-londrada-toplaniyor/1661926 adresinden alınmıştır.

Gündoğmuş, Y. (2019, 03 Aralık). Cumhurbaşkanı Erdoğan: NATO'nun kendini güncellemesi kaçınılmazdır. AA. https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/cumhurbaskani-erdogan-natonun-kendini-guncellemesi-kacinilmazdir/1661920 adresinden alınmıştır.

(2019, 03 Aralık). Erdoğan: NATO, YPG'yi terör örgütü olarak kabul etmezse Baltık Planı'nın karşısında oluruz. Euronews. https://tr.euronews.com/2019/12/03/erdogan-nato-ypg-yi-teror-orgutu-olarak-kabul-etmezse-baltik-planinin-karsisinda-oluruz?utm_source=whatsapp adresinden alınmıştır.

(2019, 04 Aralık). Cumhurbaşkanı Erdoğan, NATO liderleri zirvesi kapsamında Başkan Trump'la bir araya geldi. VOA. https://www.amerikaninsesi.com/a/5192262.html adresinden alınmıştır.

(2019, 04 Aralık). NATO zirvesi- Stoltenberg: Baltık ülkeleriyle ilgili güncellenmiş savunma planı onaylandı. BBC. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-50659928 adresinden alınmıştır.

(2019, 04 Aralık). NATO Liderler Zirvesi'nin öne çıkanlar: Macron'dan Türkiye eleştirisi. Euronews. https://tr.euronews.com/2019/12/03/canl-anlatim-nato-liderler-zirvesi-basladi-one-cikan-gelismeler adresinden alınmıştır.

(2019, Aralık). Türkiye engel olmadı, NATO Baltık planını kabul etti. DW. https://www.dw.com/tr/t%C3%BCrkiye-engel-olmad%C4%B1-nato-balt%C4%B1k-plan%C4%B1n%C4%B1-kabul-etti/a-51532473 adresinden alınmıştır.

(2019, 04 Aralık). NATO sonuç bildirgesi yayımlandı. Sputnik. https://tr.sputniknews.com/dunya/201912041040760689-nato-sonuc-bildirgesi-yayimlandi/ adresinden alınmıştır.