ORTADOĞUNUN GELECEĞİNDE RUS-İRAN ETKİSİ

               ORTADOĞU’NUN GELECEĞİNDE RUS-İRAN ETKİSİ

Arap Baharı sonrasında Ortadoğu’da değişen yeni düzende en çok dikkat çeken olaylardan birisi Rusya-İran yakınlaşması oldu. Moskova ile Tahran arasında kurulan bu stratejik ilişki, Rusya’yı Ortadoğu siyasetinin önemli aktörlerinden birisi yapmıştır. Aslına bakılırsa Sovyetlerin çöküşünün ardından Rusya geçmişinden aldığı dersler ile bölgede daha temkinli politikalar izliyor ve adımlarını daha sağlam atmaya çaba gösteriyor. Bu çabaların bir sonucu olarak Ortadoğu’da ‘stratejik ortaklık‘ seviyesine yükselen Rusya-İran ilişkisi ile Rusya bu coğrafya siyaseti üzerindeki önemli aktörlerden birisi olarak karşımıza çıkıyor.

İran-Rusya İlişkilerinin Yakın Geçmişi

İran-Rusya ilişkilerinde 1990’larda büyük bir gelişme kaydedildi. Bu dönemde İran’ın en önemli silah tedarikçisi Rusya oldu. Ayrıca iki ülke arasında nükleer işbirliğinin temellerinin atılması da, Moskova-Tahran yakınlaşmasının sembollerinden birisiydi. İki ülkenin yakınlaşmasındaki bir diğer faktör de şüphesiz ABD’nin, Avrupa’nın ve Türkiye’nin, bağımsızlıklarını yeni kazanan Orta Asya ve Kafkas ülkeleri üzerinde bir nüfuz oluşturmasından duyulan endişeydi.

Ahmedinejad’ın cumhurbaşkanlığı döneminde İran’ın ‘doğuya yöneliş ‘siyaseti çerçevesinde, Rusya ile ilişkilere büyük önem verildi. Bu dönemde özellikle nükleer programı etrafındaki ihtilaflar nedeniyle İran’ın Batılı ülkelerle ilişkilerinin bozulmasının ardından, İran’ın dosyasının BM Güvenlik Konseyi’ne sevk edilmesi ile, Güvenlik Konseyi’nin daimi üyesi olan Rusya’nın dostluğunu kazanmak İran için değerli bir stratejik hamle olmuştur. Bu durumda Rusya ile dostluğunu geliştirmek isteyen İran, Şangay İşbirliği Örgütü’ne de üye olmak için başvuruda bulundu.

Tüm bu gelişmelerle birlikte Tahran-Moskova arasında yaşanan bazı sorunlar, iki ülke ilişkilerinin niteliğinin sorgulanmasına sebep oldu. Bu sorunlardan ilki Rusya’nın Buşehr’de inşa ettiği nükleer santralin teslimini çeşitli sebeplere bağlayarak geciktirmiş olmasıydı. Bir diğer konu ise, Rusya’nın BM Güvenlik Konsey’inde İran için alınan yaptırım kararlarını veto etmemesiydi. Bunlarla beraber, 2008’de iki ülke arasında anlaşmaya varıldığı halde, Rusya yaptırımlar nedeniyle İran’a S-300 füzelerinin satışını durdurdu. Tüm bu gelişmeler üzerine İran kamuoyunda Rusya’nın güvenilir bir ortak olup olmadığı sorgulanmaya başlandı.

Hasan Ruhani’ nin cumhurbaşkanı olmasının ardından İran, Batı ile ilişkilerini geliştirme çabasında bulunsa da, ‘doğuya yöneliş ‘siyasetinden de vazgeçmemiştir. Ruhani 2014 başlarında yaptığı bir konuşmasında İran-Rusya ilişkilerinde yeni bir sayfa açılacağını söyledi ve kısa bir süre sonra Tahran ile Moskova arasında üst düzey ziyaretler gerçekleştirildi. Yapılan bazı ticari anlaşmaların ardından, İran, Kasım 2014’te Buşehr’de iki nükleer santral daha inşa etmesi için Rusya ile anlaştı.

Suriye’de Rusya-İran Stratejik İşbirliği

Farklı beklentilerle de olsa Esad yönetiminin iktidarda kalması konusunda hemfikir olan İran ve Rusya, Suriye krizinin başından beri koordineli bir şekilde hareket etti. Esad yönetimine silah desteği vermeye devam eden Rusya, Güvenlik Konseyi’nde ve Suriye krizi ile ilgili uluslararası konferanslarda Esad yönetimini ve dolaylı olarak İran’ın bölgedeki çıkarlarını korudu. Ağustos 2013’te Guta’daki kimyasal saldırının ardından Rusya’nın araya girmesi ile Esad yönetimine karşı muhtemel bir Amerikan müdahalesi engellendi. Ayrıca Rusya’nın baskıları sonucunda İran, Ocak 2014’te II. Cenevre Konferansı’na davet edildi ancak bir süre sonra davet geri çekildi. Yine Rusya’nın baskısı ile İran, 14 Kasım 2015’te Viyana’da toplanan Uluslararası Suriye Destek Grubu toplantısına katıldı.

İran ve Rusya’nın Suriye’de izlediği ‘ stratejik işbirliği ‘ politikası, iki ülke arasında görüş ayrılığının veya politik farklılıklarının olmadığı anlamına gelmiyor elbette. Buna örnek olarak İsrail ile ilişkileri söyleyebiliriz. Putin İsrail’i ziyaret eden ilk Rus devlet başkanıdır ve İsrail ile ilişkilere büyük önem vermektedir. Rusya Hizbullah’ı ve Hamas’ı terör örgütü olarak görmediğini söylese de Rusya’nın İsrail ile ilişkileri, İran’da Rusya ile ortaklığın geleceğine dair bazı şüphelerin uyanmasına sebep olmaktadır.

Sonuç

Bölgenin en güçlü müttefikleri sayılabilecek İran-Rusya stratejik ortaklığı, yarı yarıya sağlam temeller üzerine kurulmuş ve geliştirilmesinde büyük çabalar gösterilmiştir. Geliştirilmeye çalışılan bu ilişki zaman zaman güven kırılmaları yaşasa da, ortak bir ideoloji olan Ortadoğu’da güç sahibi olma hedefine, şimdilik bu stratejik ilişki ile ulaşılabiliyor olması, iki ülkenin birbirlerine karşı kırılganlığını azaltma gereğini ortaya çıkarmaktadır.

Günümüze bakacak olursak Rusya, İran ile kurduğu yakın ilişkiler ve doğru stratejik adımlar sayesinde Ortadoğu üzerindeki etkisini giderek arttırmaktadır. İran ise Rusya ile ilişkilerini geliştirmek suretiyle bölgesel politikalarında Moskova’nın desteğini garanti etmek istemektedir.

Fakat bölgesel çıkarları göz önünde bulundurduğumuzda, bugün iyi ilişkilerde bulunan bu iki devletin Suriye’de yeni bir yapılanma ve Ortadoğu’da oluşacak yeni denge konularında, ileri zamanlarda görüş ayrılığına düşecek olmaları kuvvetli bir ihtimaldir.

KAYNAKÇA :

( 2007 Ekim 23 ) , ÖnceVatan : Rusya -İran Yakınlaşması Ve Güç Dengesi ,  https://www.oncevatan.com.tr/rusya-iran-yakinlasmasi-ve-guc-dengesi-makale,23139.html  adresinden alındı.

( 2018 Aralık 20 ) , SputnikNews : ABD, Suriye’den giderken Türkiye, Rusya ve İran üçlüsünü birbirine düşürmek istiyor , https://tr.sputniknews.com/columnists/201812201036736426-abd-suriyeden-giderken-turkiye-rusya-irani-birbirine-dusurmek-istiyor/ adresinden alındı.

(2018 Eylül 24 ) , Al-Monıtor : Suriye’nin yeniden imarında Rusya-İran rekabeti , https://www.al-monitor.com/pulse/tr/originals/2018/09/russia-iran-syria-economics-grievances.html  adresinden alındı.