ÇİN’İN MODERN İPEK YOLU PROJESİ

Giriş

2013 yılında Astana’da Xi Jinping tarafından bütün dünyaya tanıtılan Çin’in Bir Kuşak Bir Yol projesi, M.Ö. 200 yıllarına kadar giden ve Avrupa-Orta Doğu-Çin ekonomik hattını oluşturan İpek Yolu projesinden esinlenmiştir (1). Xi Jinping modern İpek Yolu projesini tüm dünyaya ilan ettikten bir ay sonra Endonezya’da denizlerde uzanan bir İpek Yolu fikrini ortaya koyar (2). Karalar üzerinden ‘Bir Kuşak’ ve denizler üzerinden ‘Bir Yol’ olarak ifade edilen Çin’in Avrupa’ya kadar uzanan ekonomik eli olabilecek 5 koridorlu (bazı kaynaklara göre 6) bu projenin Amerika’yı dışarıda bırakması göz ardı edilmemelidir. Çin, Amerika’yı sadece uluslararası ekonomide değil, uluslararası ilişkilerde de farklı bir düzleme yerleştirmektedir. Birlik, beraberlik, dayanışma ve dünya barışı gibi olumlu ideolojileri dile getiren Çin, Amerika’nın sürdürdüğü demokrasi tabanlı dünya düzeni oluşturma dış politikasından çok daha başarılı hale gelmiştir. Dünya meselelerinde göze batmayan politikalar takip eden Çin, eski Çinli lider Deng Xiaoping’in dile getirdiği “gücünü sakla, zamanını bekle” fikriyatıyla uzun vadeli bir dış politika izlemekte ve Çin yine bu politikaları sebebiyle “borç tuzağı politikası” izlemek ile suçlanmaktadır.

Bir Kuşak Bir Yol Projesi Nedir?
Eski Çin Devlet Başkanı Deng Xiaoping, 1978 yılında Çin’in dış politikaları üzerinde reform etkisi oluşturan değişimler yapmıştır (3). İçine kapalı Çin’in dünya sahnesinde öne çıkan, liberal politikalar izleyen ve rekabetçi statüsüne ulaşan bir Çin’e dönüşümünün temellerini atmıştır. 2001 yılında katettiği mesafe sebebiyle Dünya Ticaret Örgütü’ne üyelik hakkı kazanan Çin, günümüzde yavaşlayan ekonomik büyümesini yeniden hızlandırmak için Bir Kuşak Bir Yol projesini hayata geçirmeyi hedeflemiştir (4). Çin’in dış politikasının büyük bir değişime uğramasına sebep olan Bir Kuşak Bir Yol projesi dünyaya yayılan ticaret ,altyapı ve yatırım değişikliklerini esas alan, 65 ülkeyi projeye dahil eden bir gelecek inşasıdır (5). Projeye dahil olan 65 ülke; dünya GSYH’nın %30’unu, dünya nüfusunun %60’ını ve dünyada bilinen enerji kaynaklarının %75’ni oluşturmaktadır (6). 

Bir Kuşak Bir Yol girişimi oldukça dikkate değer altyapı ve yatırım projeleri içermektedir. Bu projeler madenler, enerji santralleri, petrol rafineleri, demiryolları ve hatta fiber optik ağları içermekte ve Çin’i dünyanın geri kalanı ile yakınlaştırmayı hedeflemektedir (7). Oldukça durgun bir ekonomiye sahip olan ve yolsuzluğun ön planda olduğu Pakistan’da yabancı yatırımlar pek görülmemişken Çin bu durumu değiştirmiş ve 2001 yılında Gwadar kasabasına yeni bir liman yapmış ve bu limanı Çin’e bağlayacak yollar inşa etmiştir (8). 62 milyar dolarlık bu girişim ile Pakistan çıkışlı bir koridor inşa eden Çin, petrol erişimi için Orta Doğu’ya  uzanan yeni bir yol çizmiştir (9). Çin kendi çalışanlarını farklı bölgelere göndererek, iş etiği esnek olması sebebi ile otoriter ve totaliter rejimlerle iş birliği yapma konusunda da sıkıntı çekmemiştir (10).

Projenin Türkiye için Önemi

14-15 Mayıs 2016 tarihinde Pekin’de düzenlenen Kuşak ve Yol Uluslararası İşbirliği Forumu’na (BRF) 29 ülke katılmış ve Türkiye’de bu forumda yerini almıştır (11). Türkiye Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Mehmet Cahit Turhan 26 Nisan’da Pekin’de "İkinci Kuşak ve Yol Uluslararası İş Birliği Zirvesi"ne katılmış ve Türkiye’nin Bir Kuşak Bir Yol projesini desteklemeye devam ettiğini belirtmiştir. 2015 yılında imzalanan 'Kuşak ve Yol' ile 'orta koridorun birleştirilmesi' mutabakatının ardından Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ilk “Kuşak ve Yol” Uluslararası İş Birliği Zirvesine katılması iki ülke arasındaki ticari ilişkilerin güçlendirilmesinde önemli rol oynamıştır (12). Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM'ın kurucu başkanı Süleyman Şensoy’ göre:  “Çin için Türkiye; Balkanlar ve Avrupa’ya bir çıkış kapısı, Orta Doğu ve Orta Asya’da iyi bir ekonomik ortaktır. Türkiye ise Çin’i siyasi, ekonomik ve güvenlik ile ilgili alanlarda karşılıklı ilişkilerin güçlendirilmesi gereken bir partner olarak görmektedir.”

Altyapı bakımından Çin’in projesine uygun bir profil çizen Türkiye, Marmaray, Yavuz Sultan Selim Köprüsü ve tamamlanma aşamasında olan Bakü-Tiflis-Kars demiryolu projeleri ile Kuşak ve Yol projesindeki orta koridorda düzenli hatlar oluşturmaktadır (13). Diğer taraftan doğu ve batı enerji akışında önemli bir yere sahip olabilecek Türk Akımı Doğalgaz Boru Hattı ve “Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi (TANAP)” Türkiye’yi Çin için iyi bir partner haline getiriyor (14). Özellikle alternatif enerji hatları oluşturmaya çalışan Avrupa ülkeleri, Suriye çıkışlı farklı akımlar oluşturmaya çalışmaları sebebiyle Türkiye Kuşak ve Yol projesinde dik durmalı ve Çin ile ilişkilerini daha ileri bir seviyeye taşımalıdır. 

Sonuç

Bir Kuşak Bir Yol projesinde, kazan-kazan yaklaşımı ön plana çıksa bile gerçek, bu  yaklaşımın ötesindedir. Çin’in yatırım yaptığı ve yatırımların akabinde borç verdiği bu ülkelerin çok büyük bir çoğunluğu gelişmekte olan ve hatta gelişmemiş, yıllar boyu farklı çatışmalara ev sahipliği yapmış ülkelerdir. Çin bu ülkelerin aldıkları borçları ödemelerinin pek mümkün olmadığının farkındadır ve bu durum Çin’in bu ülkeler üzerinde geri ödemenin ötesinde beklentilerinin olduğunun bir göstergesidir. Çatışma ve kararsızlık olan bölgelerde bile yatırım yaparak ‘borç politikası’ yürütmeye devam etmiş ve Myanmar, Sri Lanka, Pakistan ve Djibouti’de yaptığı yatırımlarla ‘inci dizisi’ teorisini kanıtlayan adımlar atmıştır (15). Bu ülkelerin haritadaki yerleri Hint Okyanusu’nda bir hat oluşturmakta ve inci teorisine göre bu hat Çin için bir donanma yolu açmaktadır. Çin’in, sınırları dışındaki ilk askeri üssünü Djibouti’de kurması bu teoriyi güçlendirmektedir. Çin bu proje ile Amerika’yı dışarı bırakmakta ve statükoyu kendi lehine değiştirmek için büyük bir fırsat oluşturmaktadır. Kısacası Çin’in yeni dünya süper gücü olması bu projeye bağlı da denebilir.

Kaynakça:

(1), (2), (7), (8), (9), (10), (15)  Vox, (2018), China's trillion dollar plan to dominate global trade, 30 Nisan 2019 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=EvXROXiIpvQ&t=69s adresinden alındı.

(3), (4) Balcı, Zeynep, “Çin’in Yeni ‘İpek Yolu’ Projesi”, İNSAMER, Ocak 2018
(5), (6) CNBC International, (2019), What is the Belt and Road initiative? | CNBC Explains, 30 Nisan 2019 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=ACbbz0rOv6A adresinden alındı.

(11) Keyvan, (2016), Bir Kuşak Bir Yol Girişimi Çerçevesinde Türkiye-Çin İlişkileri, 1 Mayıs 2019 tarihinde https://ankasam.org/bir-kusak-bir-yol-girisimi-cercevesinde-turkiye-cin-iliskileri/ adresinden alındı.

(12) T.C. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı, (2019), Türkiye Ulaştırma Bakanı: “Kuşak ve Yol” bölgedeki tüm ülkelerin desteğini aldı, 1 Mayıs 2019 tarihinde https://www.iletisim.gov.tr/turkce/dis_basinda_turkiye/detay/turkiye-ulastirma-bakani-kusak-ve-yol-bolgedeki-tum-ulkelerin-destegini-aldi adresinden alındı.

(13), (14) Tuncel, Yeni İpek Yolu Kapsamında Türkiye ve Çin, 1 Mayıs 2019 tarihinde http://www.criturk.fm/yeni-ipek-yolu-kapsaminda-turkiye-ve-cin/ adresinden alındı.