DOĞAL GAZ TİCARET HUB'I YOLUNDA TÜRKİYE

DOĞAL GAZ TİCARET HUB'I YOLUNDA TÜRKİYE

   Güç, Yüzyıllar boyunca kitleleri peşinden sürükleyen hakimiyetin anahtarı olan ulvi bir simgedir. Zaman içerisinde insanoğlunun güç simgesi değişiklik göstermiştir lakin etkisini hiçbir zaman kaybetmemiştir. 15.yy'da Güç, büyük bir kara ordusuna sahip olmak iken, günümüzde güç önemli enerji kaynaklarına sahip olmak veya onu kontrol edip yönlendirebilmektir.

   Yakın geçmişte  yaşanmış, günümüzde yaşanan ve gelecekte yaşanacak olan savaşların ortaya çıkma sebeplerine bakacak olur isek perde arkasında yatan enerjinin kontrol edilememesi, enerjinin paylaşımı noktasında ortaya çıkan anlaşmazlıklar olarak kendini göstermektedir. Anlaşmazlıklar sonucu ortaya çıkan mücadeleler enerji ihracatı yapan ülkeler kadar ihraç edilecek olan enerjiye muhtaç ülkeleri de olumsuz bir şekilde etkilemektedir. Dolayısıyla enerji denklemi içerisinde ki yanlış yapılacak hamleler bir çok ülkeye olumsuz bir şekilde geri dönüş yapabilecektir. Böyle bir olumsuz geri dönüşü en aza indirgemek için ve enerjinin transfer sürecinin güvenliğini sağlamak maksadıyla yakın zamanda ortaya çıkan ''Gaz Ticaret Hub'ları'' büyük bir önem teşkil etmektedir. Bu makalede, bulunduğu eşsiz stratejik konumu sebebiyle önemli bir ' Gaz Ticaret Hub'ı ' olmaya aday Türkiye üzerinden Gaz Ticaret Hub'ları işlenecektir.

Gaz Ticaret  Hub'ları :

   Doğal Gaz Hub'ları yeterli sayıda alıcı ve satıcının adil fiyatlarla ve güvenilir bir ortamda enerji ticareti yaptığı bir platformdur. İkili anlaşmalar ile belirlenen fiyatlardan ziyada gaz hub'ları, alıcılara rasyonel ve rekabetçi bir ortamda belirlenen fiyatları sunması sebebiyle büyük bir avantaja sahiptir. Altyapısı sağlam ve iyi işlevli bir gaz hub'ı yeterlilik, şeffaflık ve öngörülebilirlik sağlamaktadır. Gaz Hub'ları ikiye ayrılır; 1) Sanal Gaz Merkezi ( Virtual Gas Hubs ), 2) Fiziksel Gaz Merkezi ( Physical Gas Hubs). Sanal gaz hub'ında tüm enerji ticareti varsayımsal bir bölgede gerçekleşir. Varsayımsal sistemi olan bir bölgenin hub olarak tanınması için  yeterli derecede bir istikrarın sağlanması gerekmektedir. Varsayım sistemi fiziksel sorunlardan yoksun olduğu için, piyasalar arasındaki arbitraj fırsatları çok daha az gerçekleşir. Bu çeşit bir Hub Avrupa enerji piyasasında önemli bir paya sahiptir. Fiziksel gaz merkezi ise, gaz şebekelerinin birbirine bağlı bulunduğu büyük bir gaz depolama merkezidir. (Topuz,2019).

   Bulunduğu konum itibari ile çevresindeki enerji kaynağı zengini ülkelerin sahip oldukları enerjiyi dünya piyasalarına ulaştıran Türkiye, ileride yüklendiği bu misyonu bir üst seviyeye çıkararak bölgesinde bir Doğal Gaz Ticaret Hub'ı olmaya adaydır. Özellikle son dönemde Doğu Akdeniz havzasında keşfedilen enerji ile birlikte, Türkiye bölgede bir enerji merkezi olmak adına bu bölgeye yönelik dış politikasını yeniden dizayn etmiştir. Bölgede icra ettiği sondaj faaliyetleri ve askeri tatbikatlar Türkiye'nin kendi haklarının savunucusu olduğunu göstermesinin yanı sıra bu bölgede Türkiye liderliğinde bir hub'ın oluşması durumunda, Enerji Hub'ının etkili bir şekilde güvenliğinin sağlanacağının da mesajını enerji tedarikçilerine ve müşterilerine vermektedir.

Doğu Akdeniz'de Keşfedilen Enerji İle Potansiyel Enerji Hub'ı Ülkeler :

   1969 yılında Doğu Akdeniz de kaynak arama faaliyetlerine başlayan Mısır'ın bölgede bulunan enerjiyi keşfetmesi ile birlikte başlayan enerji denklemi, bugün daha fazla aktörün içerisinde bulunduğu bir güç mücadelesine doğru evrilmiştir. Keşfedilen enerji ile bölgede hub olma potansiyeli taşıyan ülkeler arasındaki güç mücadelesi bugün farklı bir boyuta ulaşarak ikili ve çok taraflı ittifaklar olarak kendini göstermektedir. Bulunduğu konum itibari ile enerji hub'ı olmaya aday ülkelere bakacak olur isek; Rum Kesimi, Mısır, Türkiye...

   Rum Kesimi, ABD'nin desteği ile hayata geçirmek istediği Vasilikos planıyla bölgede bir LNG tesisi kurup Afrodit ve İsrail'in Leviathan sahalarındaki enerjinin bu tesislere taşınıp burada işlendikten sonra ise, inşa edilecek boru hatları ile başta Avrupa ülkeleri olmak üzere enerji talep eden ülkelere satışını gerçekleştiren bir enerji merkezi kurmayı kendisine gaye edinmiştir.

Bu amaç doğrultusunda Türkiye'yi saf dışı bırakacak bir şekilde bölgede ki ve bölgede etkisi bulunduğu halde bölgede bulunmayan ülkeler ile ikili ve çoklu anlaşmalara imza atmaktadır. Kıbrıs'ta Amerikan ve Fransız üslerine yeşil ışık yakan Rum kesimi, dış politika hedefi olarak belirlediği enerji merkezi olma gayesinin güvenliğini temin etmeyi amaçlamaktadır. Lakin Rum kesiminin  bölgede enerji merkezi olma ülküsünün önünde ki en büyük engel Kıbrıs meselesinin halen bir çözüme kavuşamamış olmasıdır. Kıbrıs'ta tek bir devletin oluşturulamamış olması, gaza sahip ve gazı talep eden bölgelere transfer edecek ülkeleri, bu transfer sürecinin aksamaması ve güvenliğinin tam olarak sağlanması konularında endişeye sevk etmektedir. Dolayısıyla Rum kesiminin enerji merkezi idealini hayata geçirmesi için önünde çözmesi gereken bir dizi sorun vardır.

 Mısır, halihazırda sahip olduğu doğal gaz ihracat altyapısı ile bölgede önemli bir enerji hub'ı olmaya aday  ülkedir. Geçmişte Avrupa ülkelerinin önemli bir gaz tedarikçisi olan Mısır, iç piyasasında artan enerji talebi ve Arap baharının etkisi ile bu konumunun etkisini kaybetmişti. Lakin keşfedilen yeni gaz sahaları ile birlikte yeniden önemli bir gaz tedarikçisi konumuna erişebilecek olan Mısır, enerjisini Arap ülkelerine ve Türkiye'ye transfer ettiği 'Arap gazı boru hattı' ve Basra körfezinden gelen enerjiyi Avrupa ülkeleri ile ABD'ye iletmesi bakımından önemli bir enerji transit ülkesidir. Ek olarak sahip olduğu LNG tesisleri ile İsrail gibi bölge ülkelerin doğal gazını ihraç edebilme kapasitesine sahiptir. Sahip olduğu stratejik konumu Dış Politika hedefindeki enerjide merkez olma gayesi ile birleştirmek isteyen Mısır, bu doğrultuda yeterli sayıda arz ve talep sağlayarak bir bölgesel enerji pazarını 'Doğu Akdeniz Gaz Forumu' adı altında hayata geçirmek istemektedir. Kahire'de toplantılarını gerçekleştiren bu örgüt bölgede gaz üretimi ve tüketimi yapan ülkeleri bir çatı altında toplayarak ortak politikalar uygulamak vasıtasıyla üye ülkelerin çıkarlarını korumak üzere inşa edilmiştir. Dolayısıyla Foruma davet edilmeyen Türkiye'ye verilen mesaj gayet nettir. Rum Kesimi ile karşılaştırıldığında enerji merkezi olma yolunda daha fazla potansiyele sahip olan Mısır'ın bu yolda ki en büyük rakibi Türkiye olacaktır.

Türkiye, enerjiye sahip ülkeler ile enerjiyi talep eden ülkeler arasında yer alması münasebetiyle önemi haiz bir enerji transit ülkesidir. Bölge ülkelerinin enerjilerini çeşitli projeler kapsamında enerji talep eden ülkelere ulaştıran Türkiye üstlendiği bu sorumluluk ile potansiyel bir enerji Hub'ı olma yolunda emin adımlar ile ilerlemektedir. Bu aşamada Irak ve Azerbaycan enerjisini taşıdığımız BOTAŞ, Azerbaycan gazını taşıdığımız SOCAR enerji şirketi önderliğinde inşa edilen TANAP, Rus gazını taşıdığımız TürkAkım ve MaviAkım projeleri ile doğal gaz ticaretinde çeşitliliğini artıran bir Türkiye, çok sayıda alıcı ve satıcıyı bir araya getirerek bölgesinde bir Hub olmanın ilk ve en önemli adımını atmış bulunmaktadır.

Bahsi geçen boru hatlarının ve enerji şirketlerinin birbirleri ile olan entegrasyonunu sağlayan bir Türkiye, uluslararası enerji piyasalarında önemli bir etkiye kavuşabilecektir. Rusya, Azerbaycan, Irak ve İran'ın enerji kaynaklarını dünya enerji piyasalarına ulaştıran Türkiye'nin şu anda önünde, Doğu Akdeniz'de ki gazın transferini üstlenip, ülke içerisinde ki mevcut transfer hatları ile koordinasyonunu sağladıktan sonra bölgesinde bir Doğal Gaz Ticaret Merkezi olmak vardır. Bu amacında yalnız olmayan Türkiye'nin sahada ki en büyük rakibi kurulu LNG altyapısı ile Süveyş kanalı gibi stratejik bir bölgeye sahip olan Mısır'dır. Lakin enerji talep eden bölgelere yakınlık ve bundan kaynaklanan daha düşük maliyetli Doğal Gaz boru hattı projeleri sebebiyle Türkiye, Mısır'dan bir adım öndedir.

Türkiye'nin Doğal Gaz Hub'ı Olma Yolundaki Eksiklikleri :

   Bulunduğu konum ve mevcut Doğal Gaz hatları ile önemli bir stratejik değeri olan Türkiye, Doğal Gaz Hub'ı olma gayesi ile bu alana yönelik yatırımlarına kararlı bir biçimde devam etmektedir. Dünya Doğal Gaz piyasasında artan LNG tesislerinin payıyla, bu alana yönelik yatırımlarını arttıran bir Türkiye Uluslararası Enerji platformlarındaki prestijini yükseltmesinin yanı sıra bölgesel Hub olma iddialarını da  kuvvetlendirmektedir. Dolayısıyla bu noktada BOTAŞ enerji şirketine daha fazla yatırımın yapılarak, yeni Doğal Gaz boru hatlarının ve LNG tesislerinin desteklenmesi, Türkiye'nin öncelikleri arasında yer almalıdır.

   Geçtiğimiz günlerde MNCM Danışmanlığın Kurucu Ortağı (Founding Partner Of MNCM Consulting) olan Sayın Kerem TOPUZ tarafından yayınlanan ' Türkiye'nin Gaz Hub'ı Olma Hedefindeki Eksik Parça ' isimli raporunda bahsettiği gibi Türkiye bölgede kurulacak bir Fiziksel Gaz Hub'ı için eşi bulunmaz bir konuma sahip olmasının yanı sıra yıllar içerisinde geliştirdiği enerji iletim altyapısı ile enerjisini transfer edecek olan ülkeler için önemli bir yer teşkil etmektedir. Lakin Türkiye'nin bölgede bir Doğal Gaz Hub'ı olması için bir takım yeniliklere gitmesi gerektiğinin altını çizen TOPUZ '' Türkiye'nin ana ticaret pazarı olan Avrupa kıtasıyla gaz ticaretinin sorunsuz bir şekilde gerçekleşmesi için  ENTSO-G ( Avrupa Gaz İletim Sistemi Operatörler Ağı ) ile entegrasyonu sağlanmalıdır. '' ifadesi ile bölgesinde ki gaz iletim altyapıları ile entegre olan bir Türkiye'nin enerjide Hub olma gayesi için önemli bir aşamayı geçeceğini vurgulamıştır. Enerji piyasaları hakkında bilgi ve düzenleme yetkisine sahip politika yapıcıların (Policy Maker) gaz piyasalarını koordine etmelerinin önemine dikkat çeken TOPUZ, bu alanda Enerji Piyasaları Düzenleme Kurulunun önemine dikkat çekmektedir.

Sonuç :

   Asya ve Avrupa kıtaları arasında köprü görevini üstlenmiş olan Türkiye sahip olduğu stratejik konum dolayısıyla, bölgesinde ki ülkelerin dış politikalarında daima kendine yönelik bir durum ile karşı karşıya kalmıştır. Mısır tarafından gerçekleştirilen Doğu Akdeniz Gaz forumu bunun en bariz örneklerinden yalnızca bir tanesidir. Gaz üretimi ve tüketimi yapan ülkeleri bir araya getirmeyi amaçlayan bu foruma Türkiye'nin davet edilmemesi Mısır'ın, Türkiye'nin bölgesel gaz hub'ı olma hedefi önündeki en büyük engellerden biri olduğunu açıkça göstermektedir. Enerjide olan dışa bağımlılığını  azalmak ve bölgede enerji Hub'ı olmak amacı ile dış politikasını yeniden düzenleyen Türkiye, bu amacı doğrultusunda sahip olduğu, kapasitesini artırmaya devam ettiği doğal gaz iletim hatları ve enerji şirketleri ile enerji denklemi içerisinde önemli bir yer teşkil etmektedir.

   Çok sayıda Askeri tatbikatın icra edildiği Doğu Akdeniz havzasında bölge ülkeleri icra ettikleri tatbikatlar ile bölgede bulunan çıkarlarının takipçisi olduklarının mesajını vermenin yanı sıra, bölgede artık kurulmasına kesin gözü ile bakılan bir enerji Hub'ının kendi tekellerinde kalması için bir mücadele içine girmiş bulunmaktadırlar.

KAYNAKÇA :

Ünal, S. (2017, Mart 20).Mısır Türkiye'nin Hub olma hedefini sekteye uğratabilir.Tenva. http://www.tenva.org/misir-turkiyenin-hub-olma-hedefini-sekteye-ugratabilir/ adresinden alınmıştır.

(2019, Haziran 17).İstanbul Uluslararası Enerji ve İklim Merkezi'nin son raporu açıklandı.Gazetesu. https://gazetesu.sabanciuniv.edu/toplum-ve-bilim/istanbul-uluslararasi-enerji-ve-iklim-merkezinin-iicec-son-raporu-aciklandi adresinden alınmıştır.

Topuz, K.(2019). The Missing Piece In The Turkey's Gas Hub Ambıtıons. https://iicec.sabanciuniv.edu/sites/iicec.sabanciuniv.edu/files/iicec_energy_and_climate_research_paper_the_missing_piece_in_the_turkeys_gas_hub_ambitions.pdf  adresinden alınmıştır.

Canbaz, B. (2019, Haziran 11). KKTC'yi ve Türkiye'yi enerji denklemi dışında tutmaya çalışıyorlar.Kıbrısgençtv. https://www.kibrisgenctv.com/kibris/akinci-kktc-ve-turkiye-i-enerji-denklemi-disinda-tutmaya-h50985.html adresinden alınmıştır.

Yorulmaz, R. (2019). Doğu Akdeniz'de enerji denklemi ve Türkiye.Ortadoğu Analiz,10,90-95.

(2019, Haziran 17). Doğal Gaz boru hatları ve projeleri.Enerji. https://www.enerji.gov.tr/tr-TR/Sayfalar/Dogal-Gaz-Boru-Hatlari-ve-Projeleri adresinden alımıştır.