GAMBOT DİPLOMASİSİ (GUNBOAT DIPLOMACY)

Gambot Diplomasisi ( Gunboat Diplomacy)

Gambot, İngilizcede Gunboat olarak kullanılan ve dilimizde Silahlı Küçük Gemi olarak karşılık bulan bir terimdir. Buna bağlı olarak Gambot Diplomasisi ise bir ülkeye karşı savaş gemilerinin ve donanma gücünün siyasi baskı yapmak amacıyla kullanıldığı bir güç gösterme politikasıdır. James Cable, gambot diplomasisini ‘uluslararası anlaşmazlık olması halinde savaş olması yerine deniz gücünün, bölgesel ya da yetkisel alanda diğer devleti uyarmak adına kullanılması’ olarak tanımlamıştır (1970:21).

Gray, donanma gücünün karada meydana gelen olayları etkileme ve değiştirebilme yeteneğin deniz kuvvetlerinin stratejik yönünü ortaya çıkardığını savunmaktadır. Gambot Diplomasisi olarak ifade ettiğimiz bu yöntem, diğer ülke karasularına yakın konuşlanan donanma ile caydırıcılık sağlar ve bu faaliyet siyasi alanda etki yaratarak denge görevi görür (Gencer,2014:17). Genel olarak bakıldığında Gambot Diplomasisi ile devletlerin amacı, potansiyel bir refah aracı olarak, yalnızca denizlerden en üst düzeyde kazanç sağlamak ve bir ülkeye belirli bir siyasi görüşü kabul ettirmek değil, bunların yanı sıra hedef doğrultusundaki ülkeyi doğrudan etkileyerek istenilen şekilde tavır ve tutumların gerçekleşmesini sağlamaktır.

Gambot Diplomasisi, uygulamalar bakımından toplamda beş taktikten oluşan iki grupta incelenmektedir. Birinci grup taktikler, denizdeki güç politikalarını temsil etmektedir. Çoğu zaman deniz gücünün sürekli gösterilmesi olarak nitelendirilen ‘bayrak gösterme’ taktiği, denizlerde güç kullanarak korku yaratmak ve sahil kesiminde güç kullanma teşebbüsü niyetinin belirtilmesini sağlamak amacıyla deniz kuvvetlerinin sürekli gösterilmesi uygulamasıdır. Bir diğer taktik olan ‘özel hareketin yayılması’ ise, bayrak gösterme taktiğinin daha özel bir uygulamasıdır. Bu taktik ile amaç, hedef devletin, amfibi taarruz, hava taarruzu, bombardıman ve abluka gibi operasyonel tekniklerle korkutulmasıdır (Şahin, 2020).

İkinci grup taktiklere baktığımız zaman bunların ilki olarak deniz yardımı taktiğinden bahsedebiliriz. Deniz yardımı taktiği uygulamasında amaç, hedef ülkeye nüfuz edebilmek, ilişki geliştirebilmektir. Bu amaç doğrultusunda hedef ülkeye savaş gemisi gibi donanma ekipmanları satışı ya da hibesi ile başlar ve bu ekipmanlar çok daha fazla çeşitlenebilir. Bu taktiğinin amacının temelini ise başka devletlerin mevcut denizler üzerindeki etkisini azaltmak ve bu söz konusu denizlerin aleyhlerine kullanılmasını engellemek fikri oluşturmaktadır. Yani söz konusu devlet denizlerdeki etki alanını genişleterek denizleri kendi çıkarlarına uygun kullanmak için bu uygulamayı yürütür. Bir diğer uygulama olan operasyon ziyaretleri taktiğinde ise gemi ziyaretleri, ilgili devlette personelin tavır ve hareketini, geminin taşıdığı teknoloji ve gemi hakkındaki genel algıya göre uygun etkinin yaratılması amacını taşır. Bu ziyaretin bir diğer amacı da gücün hissettirilmesidir. Diğer bir uygulama olan özel iyi niyet ziyareti taktiğinde ise, bir savaş gemisi operasyon yaptığı bölgedeki limanları yahut transit geçtiği bölgede uygun olan limanları ziyaret eder. Amaç iki devlet arasındaki politikayı zedelememektir (Şahin, 2020).

Denizlerin bu şekilde kullanılması, deniz kuvvetlerinin var oluş nedeni olarak tanımlanmaktadır. Deniz kuvvetlerini bu hedefe ulaştıran görevler ise askeri, diplomatik ve paramiliter görevler olarak üç ana başlıkta toplanır. Bu görevlerden askeri görevler, donanmanın askeri karakterini oluştururken, paramiliter görevler, devletin deniz hudutlarının güvenliği ve bu alanlarda düzenin sağlanmasıyla ilgilenir. Diplomatik görevler ise, dış politikanın bir aracı olarak kuvvetin kullanılmasıdır diyebiliriz (Alan, 2015).

                     Dünyada Gambot Diplomasisi

  Gambot diplomasisinin ne olduğunu ve neleri kapsadığını iyice anladıktan sonra dünya genelinde nasıl kullanıldığına bakacak olursak, söz konusu bu diplomasiyi özellikle 18. yüzyılda İngiltere etkili bir biçimde kullanmış ve deyimi yerindeyse literatüre katmıştır. Devam eden dönemlerde ise ülkelerin donanmalarını güçlendirmeleriyle birlikte gambot diplomasisi birçok ülke tarafından kullanılmıştır. Günümüze baktığımızda dünyada süper güç olan ABD’nin elbette denizlerdeki güç üstünlüğü de yadsınamayacak bir gerçektir. Genel düzlemde bakıldığında ABD’nin daha çok Avrupa, Asya, Latin Amerika ve NATO üyesi müttefikleriyle gerçekleştirdiği ‘Noble Justification, Proud Manta ve Brilliant Mariner, Joint Warrior, BALTOPS, Sea Breeze, Noble Diana, Phoenix Express, Cutlass Express, Obangame Express, International Mine Countermeasures Exercise (IMCMEX), Cooperation Afloat Readiness and Training(CARAT) ve Souhtheast Asia Cooperation Against Terrrorism(SEACAT), Balikatan ve PHIBLEX, Malabar, Talisman Saber, Cobra Gold, Naval Engagement Activities,  Foal Eagle ve Ulchi Freedom, Keen Edge, Pacific Bond, Chilemar, Southern Partnership Station, Trident Fury, Rim of Pacific (RIMPAC), Bold Alligator’ gibi operasyonlar ve bunların yanında Doğu Akdeniz enerji rekabeti sonucu rotasını Akdeniz’e yönelten Amerikan donanması ABD’nin gambot diplomasisini hala etkin olarak kullanmaya çalıştığının açık bir göstergesidir diyebiliriz (Bayar, 2019). Bunun yanı sıra özellikle İran ABD gerilimi sonucu ABD savaş gemilerinin ve müttefiklerinin donanma gücünü İran’a karşı şekillendirmesi ve yerleştirilmesi de güncel bir örnek olarak karşımıza çıkmaktadır.

ABD haricinde sayabileceğimiz birçok Batı ülkesi ismi geçen tatbikat ve operasyonlarda yer aldığı için tek tek açıklamaya gerek kalmıyor. Ancak, bölgesel rekabetlerin ve uluslararası çıkar çatışmalarının karadan denize doğru yoğunluk kazanması sonucu olarak Rusya ve Çin gibi büyük ülkelerin de denizdeki etki alanlarını arttırmak için birçok girişim, tatbikat, operasyon ve uygulamalarının olduğunu da görebilmemiz mümkün. Bunlara örnek olarak özellikle Baltık Denizi’nde yaşanan ABD-Rus çekişmesinin veya Pasifik’te yaşanan Çin-ABD çekişmesinin sonucu olarak, bölgesel güce sahip bu ülkelerin özellikle kendi kıyı hatlarında veya deniz yetki alanlarında oluşabilecek bir anlaşmazlık karşısında yine söz konusu gambot diplomasisini izlediğini ve izleyebileceğini yaşayarak görebiliyoruz. Örneğin Rusya’nın özellikle Ukrayna’ya siyasi baskı kurma ve NATO’ya gözdağı verme adına Karadeniz’de etkin bir güç gösterisi yaptığı, uygulamış olduğu politikalar ve eylemlerle netlik kazanmaktadır. Öte yandan Güney Çin Denizi’ni kendisi için güvence altına almaya çalışan Çin’in de bölgede gerek Asya ülkeleri üzerinde kurduğu gambot diplomasisi uygulama ve tatbikatları bizlere bu diplomasinin önemini açıklar niteliktedir (Altıparmak, 2019; Erkan 2019).

                     Türkiye ve Deniz Gücü Diplomasisi

Söz konusu gambot diplomasisinin dünyadaki bazı uygulama örneklerine bakıldığında aslında güç sahibi olmak isteyen ülkelerin mutlak derecede donanma gücünü arttırmasını ve kendisine yöneltilecek bu tür bir diplomasi adımını geri püskürtmesi söz konusu ülke için oldukça önemlidir. Yukarda bahsi geçen ABD ve özellikle NATO donanma tatbikatlarının aslında birçoğunda Türkiye müttefik ülke olarak yer almış ve bu uygulama alanlarında donanma gücünü çevreden gelebilecek tehditlere karşı açıkça gösterme fırsatı elde etmiştir. Ancak güncel örneklerle Türkiye’nin gambot diplomasisini inceleyecek olursak, özellikle son dönemlerde Akdeniz’de yürütülen enerji rekabetinin dışına atılmak istemeyen Türkiye, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nezdinde bölgede arama ve sondaj çalışmaları başlatılması için sahaya gemilerini yollamıştır.

Bölgede çıkar amacı güden birçok ülkenin tepkisini alan Türkiye, kendisine yöneltilen tehditlere karşılık önce Yavuz ve Fatih gemilerini bir fırkateyn ile güvence altına alıp sonrasında çevresindeki üç denizde Mavi Vatan ve Deniz Kurdu adı altında geniş çaplı tatbikatlar yaparak gambot diplomasisini kullanmış bulunmaktadır (Güler, 2020). Bu tatbikatlar sonucunda ise özellikle İtalyan ENI ve Fransız TOTAL şirketlerinin bölgedeki sondaj çalışmalarını durdurması, söz konusu diplomasinin gerekliliğini ve önemini açık olarak gözler önüne sermektedir.

  Sonuç

  Tarih içerisinde özellikle 18. yüzyıldan günümüze kadar geçen sürede etkin ve etkili bir şekilde kullanılan gambot diplomasisi, özellikle donanma gücüne sahip ülkelerin diledikleri zaman bu gücü diğer zayıf devletlere karşı siyasi bir baskı unsuru olarak kullanmış olması ve günümüzde de özellikle artan siyasi gerilimler sonucu kıyı devletlerine karşı açık bir tehdit olarak uygulanıyor olması şüphesiz bu diplomasinin önemini göz önüne sermektedir. Ayrıca söz konusu gambot diplomasisi, ülkelerin güç gösterisi yapmak, üstünlüğünü kabul ettirmek veya belli bir hususta caydırıcı unsur olarak kullandıkları bir diplomasi olup aynı zamanda bir propaganda özelliği de taşımaktadır. Uygulama sahası açısından bir ülkenin iç ve dış politikasına karşı yapılan, kapsamı itibariyle bir ülkenin geneline hitap eden ve konusu itibariyle de siyasi ve askeri özellikleri bir arada bulunduran bu diplomasi türü bakımından da beyaz ve açık propagandayı içermektedir (Alan, 2015:97).

  Tüm bu bilgiler ışığında Türkiye’nin de gerek çevre denizleri olan Karadeniz, Ege ve Akdeniz’de gerekse müttefiklik ilişkileri bağlamında belli bir düzey sonrasında özellikle Hint ve Pasifik Okyanusları gibi daha geniş alanlarda bu diplomasiyi önce savunma daha sonra tehdit savurma ve etkin bir siyasi araç olarak kullanması hem Türkiye’nin deniz güvenliği, kıyı güvenliği ve iç ve dış politikada bu tür propagandalarla karşılaşmaması adına büyük bir önem teşkil etmektedir. 

Kaynakça

Alan, A.(2015). Propaganda Aracı Olarak Ganbot Diplomasisi. p. 91-97. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/publication/298414879_PROPAGANDA_ARACI_OLARAK_GANBOT_DIPLOMASI

Cable, J.(1970). Gunboat Diplomacy: Political Applications of Limited Naval Force. New York: Praeger.

Gencer, Ö. (2014). Geçmişten Geleceğe Türk Deniz Kuvvetleri. Deniz Kuvvetleri Dergisi. Ocak 618: 14-19.

Bayar, A. (2019, Aralık 11). ABD Donanma Stratejileri Operasyonları ve Politikası. Erişim adresi: https://www.defenceturk.net/abd-donanma-stratejileri-operasyonlari-ve-politikasi

Gunboat Diplomacy. (2019, Aralık 12). Erişim adresi: https://www.encyclopedia.com/history/modern-europe/albanian-history/gunboat-diplomacy

Gambot Diplomasisi. (2019, Mart 6). Erişim adresi: https://www.arkeolojikhaber.com/haber-gambot-diplomasisi-gunboat-diplomacy-20063/

Şahin, M. (2020, Ocak 16). Gambot Diplomasisi. Muğla Yenigün. Erişim adresi: https://www.muglayenigun.com/kose-yazilari/murat-sahin/gambot-diplomasisi/

Güler, G. (2020, Ocak 03). Gambot,Sismik,Sondaj ve Hukuk Diplomasisi. Erişim adresi: https://www.oncevatan.com.tr/gambot-sismik-sondaj-ve-hukuk-diplomasisi-makale,47465.html

Altıparmak, E. (2019, Eylül 30). Erişim adresi: https://www.iha.com.tr/haber-rus-ordusu-baltik-denizinde-genis-capli-tatbikat-baslatti-803936/

Erkan, K. (2019, Temmuz 30). Çin Halk Kurtuluş Ordusu Deniz Kuvvetleri’ne Bakış. Erişim adresi: https://www.defenceturk.net/cin-halk-kurtulus-ordusu-deniz-kuvvetlerine-bakis